Radboud Reflects en ACN lezing en gesprek door architect Arna Mačkić, sociaal geograaf Arnoud Lagendijk en spoorbouwmeester Eric Luiten.
In een uitverkocht LUX gingen sociaal geograaf Arnoud Lagendijk van de Radboud Universiteit, architect Arna Mačkić (Studio L A) en spoorbouwmeester Eric Luiten in gesprek over de stad. Wat is ervoor nodig om een stad open en inclusief te maken? Hoe dragen architectuur en de inrichting van een stad bij aan gelijkheid en betrokkenheid? Deze vragen werden uiteindelijk toegepast op de concrete situatie van het Nijmeegse stationsgebied.
illustratie: Smoove Business
Dialoog
Sociaal geograaf Arnoud Lagendijk sprak over de verschillende betekenislagen van publieke ruimte. Hij vergeleek hierbij de arbeiderswijken Byker Wall en Meadow Well in Newcastle Upon Tyne. Als gevolg van het verdwijnen van de industrie in de stad ontstond in met name deze twee wijken grote armoede en uitzichtloosheid. In Byker Wall werd een nieuwe publieke ruimte gecreëerd met goede volkshuisvesting en voorzieningen door een uitvoerige dialoog tussen bewoners, gemeente en architecten. In de andere wijk, Meadow Well, is deze dialoog niet gelukt. De wijk verloederde en werd, hoewel het inmiddels enigszins verbeterd is, omschreven als vol van “piles of pringles and crack.” Lagendijk haalde politiek geograaf Doreen Massey aan. Zij schreef over de geografie van (on)verantwoordelijkheid. Besluiten door onder meer kapitaalbezitters en de overheid kunnen voor de stad ingrijpend zijn. Een stad maakt namelijk onderdeel uit van een complex netwerk: “We kunnen alleen een rechtvaardige stad maken als we kijken naar het netwerk daaromheen.”
Triade van de sociale ruimte
De vraag is wat het is dat de stad bindt. Er zijn onrechtvaardigheid en ongelijkheid, maar er is ook binding: alle bevolkingslagen komen samen op het strand, in het centrum en bij de voetbalclub. De metro verbindt de stad letterlijk en wordt gebruikt door iedereen. Aan socioloog en filosoof Henri Lefebvre ontleende Arnoud Lagendijk vervolgens drie aspecten van de sociale ruimte: de geconcipieerde, gekende en beleefde ruimte. De geconcipieerde ruimte is hoe we de stad zien. Dit is in termen van volkshuisvesting en voorzieningen, maar ook hoe we samen een stad conceptualiseren. De gekende stad gaat over hoe we dat in de praktijk brengen: het wetenschappelijk meetbaar en beschrijfbaar maken van de stad vanuit de praktijk van het dagelijks leven van haar bewoners. Beleefde ruimte, tenslotte, is hoe de stad wordt gevoeld. Om hier achter de te komen moeten we in gesprek met bewoners. Uiteindelijk gaat het bij de beleefde ruimte, hoe de stad wordt ervaren, om een geografie van rechtvaardigheid. Deze rechtvaardigheid komt neer op dialoog: “We moeten een gedeeld afwegingskader creëren dat individuele belangen overstijgt.”
De afbrokkelende stad
Tweede spreker architect Arna Mačkić was helaas niet fysiek aanwezig, maar sprak via Skype. Mačkić is onderdeel van het vijf jaar geleden opgerichte Studio L A, dat kijkt naar wat er speelt in de maatschappij en wat architectuur daaraan kan bijdragen. Ze liet met diverse projecten zien hoe architectuur hier kan worden ingezet. Het eerste project was ‘City to Dust’ tijdens de architectuur biënnale in Venetië. Het massatoerisme verwoest de schoonheid van deze stad, maar de vele protesten van bewoners tegen deze ontwikkeling boeken recentelijk succes. L A droeg hieraan bij met een installatie die de afbrokkeling van de stad zichtbaar maakt: een grote kaart van Venetië in tegelpatroon. De tegels breken als je erover loopt. De verschillende reacties van bezoekers waren veelzeggend.
Geheugenbalkon
Een ander project van Studio L A was het Zuiderplantsoen in Groningen. Waar voorheen de zuidelijke ringweg wijken van elkaar scheidde, komt nu een tunnel met erboven een park. Dit wordt een grote, open, toegankelijke ontmoetingsplek. Ook nu is er al toegang om het bouwproces te volgen. Belangrijk is hierbij de historische gelaagdheid: het oude wordt niet volledig vervangen door het nieuwe, maar wordt in het nieuwe verwerkt. Stukken van de oude snelweg worden hergebruikt voor nieuwe doelen. Zo is een deel van een viaduct omgebouwd tot een uitkijktoren, genaamd het ‘Geheugenbalkon.’ Verleden, heden en toekomst blijven zo met elkaar verbonden.
De brug
In Arna Mačkićs thuisstad, Mostar in Bosnië-Herzegovina, leven islamitische en katholieke bevolkingsgroepen veelal gescheiden. De beroemde Oude Brug is echter bepalend voor de identiteit van de gehele stad. Van deze brug duiken is een aloude traditie. Mačkić maakte een fictief ontwerp van een grote, monumentale trap in de stad, waar onder meer aan kinderen van alle achtergronden duiklessen gegeven kunnen worden. Trede voor trede kunnen burgers hier gezamenlijk kunnen leren duiken. Mačkić: “Ik geloof dat je iets beeldends op tafel moet leggen om de discussie en de verbeelding te prikkelen.”
Het stationsgebied
Aansluitend reflecteerden we met hoogleraar landschapsarchitectuur en spoorbouwmeester Eric Luiten en ons publiek op de lezingen in relatie tot de huidige herontwikkeling van het Nijmeegse stationsgebied. Na jaren van achterstallig onderhoud en tussenoplossingen, wordt het gebied de komende jaren namelijk grondig verbouwd. Volgens Luiten werd door de betrokken partijen ProRail, NS, gemeente Nijmegen, stedenbouwkundigen en architecten in een voorbeeldstellende samenwerking gewerkt aan een prachtig station. Participatie van bewoners en gebruikers is daarbij niet vanzelfsprekend. De opgave is omvangrijk, complex en vraagt om een hoge mate van expertise. Een openhartige houding, die door een deel van het publiek felle reacties uitlokte. Juist bij een station is het volgens hen van het grootste belang de dialoog te zoeken met fietsers, voetgangers, minder validen en slechtzienden. Een dialoog die nu nog onvoldoende door de gemeente wordt gefaciliteerd.
De discussie liet zien hoe belangrijk een debat of gesprek met de stad is en ook dat er werk aan de winkel is om de dubbele boodschap - wacht maar af het wordt prachtig zie de renderings vs. er kan nog van alles gebeuren we staan aan het begin van een participatietraject - om te buigen naar een breed gedragen, eenduidige en inclusieve ontwikkeling het toekomstige stationsgebied. De tijd zal leren of het nieuwe stationsgebied de stad uiteindelijk volledig zal weten te verbinden.
Verslag: Radboud Reflects en ACN
80 bezoekers (zaal), 65 kijkers (livestream)
Over de sprekers
Arna Mačkić is als architect verbonden aan Studio L A en de Gerrit Rietveld Academie en is auteur van het boek Mortal Cities & Forgotten Monuments. Ze onderzoekt hedendaagse thema’s als identiteit, tegenstellingen tussen bevolkingsgroepen en mechanismen van in- en uitsluiting. Ook creëert zij nieuwe vormen van publiek domein, die ontmoetingen stimuleren en een collectieve identiteit versterken. In 2017 won zij De Maaskantprijs voor Jonge Architecten.
Arnoud Lagendijk is hoogleraar Sociale geografie aan Radboud Universiteit. Hij doet onderzoek naar regionale ontwikkeling en de processen van regiovorming in Europa. Hij bestudeert ook de verspreiding van alternatieve sociaaleconomische praktijken en beleidsconcepten over de hele wereld. Beide thema’s worden geanalyseerd vanuit een zogeheten ‘relationele benadering’, waarbij de verwevenheid van globale en lokale processen centraal staat.
Eric Luiten is hoogleraar landschapsarchitectuur aan de TU Delft, was tussen 2012 en 2016 als Rijksadviseur voor Landschap en Water verbonden aan het College van Rijksadviseurs en was supervisor bij de ontwikkeling van Park Lingezegen tussen Arnhem en Nijmegen. Als spoorbouwmeester heeft Eric Luiten de taak ProRail en NS te adviseren over de ruimtelijke kwaliteit in en om het spoor.
Deelname
Dit programma kun je online via een livestream of fysiek in de zaal bijwonen. Je kunt je aanmelden via de website van Radboud Reflects. Studenten, Radboud Reflects-abonnees, sponsoren en donateurs van het ACN hebben gratis toegang, anderen betalen € 7,50 of € 5,-. Deelname aan de livestream is gratis.
Let op: bij deze lezing vragen we om een Coronatoegangsbewijs via een test-, vaccinatie- of herstelbewijs.
Wil je op de hoogte blijven van de activiteiten van Architectuurcentrum Nijmegen? Schrijf je dan in voor de maandelijkse nieuwsbrief
Comments