ACN verkent | terugblik: ‘Als je weet wat water doet, kun je daarop anticiperen’
Tekst: Willem Claassen
Hoe kan de groenblauwe dooradering van de Waal in en om Nijmegen in balans blijven met de enorme woningbouwopgave waarvoor de stad staat? Deze vraag stond zondag 9 juni centraal tijdens Expeditie rivierdelta van de toekomst van ACN, onderdeel van het project MooiNLxCoLa. Vanaf het Nijmeegse stadseiland Veur-Lent fietste een groep van 30 bewoners en belanghebbenden mee met klimaatonderzoeker Wim Timmermans om zijn toekomstscenario Groene Metropool 2120 te bespreken, waarin de ruimtelijke impact van waterstijging en droogte voor de komende honderd jaar wordt doordacht. De expeditie eindigde met een literaire workshop van schrijver Laurens van de Linde waarbij heden aan de toekomst werd verbonden. ‘Ik hoop dat de rivier een vriend blijft.’
Foto's: Sara Donkers
Somalië
Het programma vangt aan met een verhaal over de enorme impact van klimaatverandering in een ander deel van de wereld. Voordat iedereen op de fiets stapt, vertelt azc-bewoner Salah over de situatie in zijn geboorteland. De laatste jaren heeft Somalië te maken met grote overstromingen. Oogsten mislukken en honderdduizenden mensen zijn hun huis ontvlucht. ‘In het verleden kwam dit eens in de tien jaar voor. Nu is dat twee keer per jaar.’ De droge periodes zijn ook een stuk extremer dan voorheen, waardoor gras voor landbouwdieren verloren gaat. In delen van het land is sprake van hongersnood, versterkt door gewapende conflicten. Volgens Salah kan goed watermanagement levens en bezittingen redden. ‘Zo is er in Somalië een kanaal gegraven tussen een volle rivier en een droogstaande rivier.’
Optimistisch
De groep verplaatst zich naar fietsbrug De Snelbinder. Deelnemers parkeren beneden hun fiets en lopen de trap van de brug op. Bovenaan vertelt Wim Timmermans, onderzoeker stedelijke klimaatadaptatie aan Wageningen University & Research, dat hij optimistisch is. ‘We kunnen best veel doen om goed te kunnen leven met klimaatverandering.’ Hij deelt een kaartje uit van de groene metropoolregio Arnhem-Nijmegen. Er staan enkele gele vlekken op waar mensen ook in de toekomst hoog en droog zitten, de rest is blauw gekleurd. ‘De invloedsfeer van het water is groot, zoals je kunt zien. We zitten in een rivierengebied. Je kunt niet doen alsof dat niet zo is, ook niet op plekken waar je er weinig van merkt.’ Volgens Timmermans is er nog veel onzekerheid over hoe de regio er in 2120 eruit zal zien. ‘Maar als je er niet over nadenkt, heb je zeker een probleem. We moeten mee ontwikkelen met de natuur, in plaats van tegen de natuur in te gaan. Als je weet wat water doet, kun je daarop anticiperen.’
Stuwwal
Timmermans leest op de fietsbrug een fragment van schrijver Nescio voor, dat verderop ook op een plaquette staat: ‘(…) Nijmegen, dat daar lag op de heuvels aan de rivier, zoo on-Hollandsch, zwak romantisch, huizen boven huizen en boomen boven boomen (…)’. Daarmee richt hij de aandacht op het uitzicht: de Waalkade en de stad. Nijmegen is grotendeels gebouwd op een stuwwal en dat is zeer toekomstbestendig. ‘De vraag is hoe we dat verder kunnen verdichten en verhogen en hoe we in de delta de natuur de ruimte kunnen geven. Het is van groot belang dat we niet weer, zoals in het verleden, de natuur koloniseren.’ Een van de toehoorders vraagt wat Timmermans vindt van de mogelijkheid om te bouwen op het stadseiland. De klimaatonderzoeker weidt daar niet over uit. ‘Voor mij gaat het niet om politiek, maar om beleid van de korte termijn te verbinden met de lange termijn. Een politiek besluit is vaak gericht op vier of tien jaar, maar we moeten meer kijken naar de komende honderd jaar.’
Rivierfront
De groep verlaat de brug en de fietstocht gaat verder. Op het westelijk deel van het eiland stapt Timmermans af en gebaart naar de overkant, naar het Honigterrein. De inrichting van dat gebied past bij de toekomst, stelt hij. ‘Aan de rivier staan hoge, strakke gebouwen en er bevinden zich kleine bedrijfjes waar veel gebeurt. Er is ook vanuit het watersysteem gedacht.’ De sociale component mag niet ontbreken bij nieuwbouw; het moet prettig wonen zijn. ‘Het gebied tussen Arnhem en Nijmegen zou je bijvoorbeeld kunnen opvullen met tiny houses, dan kun je veel mensen kwijt en het past bij het ecologische verhaal. Maar er is ook nog een sociaal verhaal en daarvoor past wonen aan het water, zoals hier, veel beter.’ Als de deelnemers mochten kiezen tussen wonen op een stuwwal of aan de rivier, dan kiezen de meesten voor de stuwwal. ‘Hoog en droog, en met uitzicht’, zegt een van hen. Een enkeling ziet zichzelf wonen aan het rivierfront. ‘Het is rustgevend. Het brengt gedachten in beweging.’ Een deelnemer die op de stuwwal woont, zegt wonen aan de rivier aantrekkelijk te vinden, nu hij het zo aanschouwt. ‘Spannender misschien wel.’ De groep is eensgezind enthousiast over het Rivierpark, met de Spiegelwaal en het stadseiland. Een ongekende kwaliteit voor Nijmegen, waar de stad direct in contact staat met waternatuur.
Rivierdelta
De groep fietst van het eiland af en stopt op de dijk aan de noordkant. Dit keer kijken ze uit op een stuk braakliggend terrein waar gebouwd zal worden, en verderop de nieuwbouw van Nijmegen-Noord. Timmermans: ‘In de delta tussen de rivieren zit veel variatie in de ondergrond. Je hebt hoog en laag, maar daar doen we nu niks mee. De nieuwbouw bestaat wel uit gevarieerde woningen, maar is maar één smaak nu.’ In de toekomst zal dat anders worden aangepakt. ‘Op hogere gedeeltes kun je massief bouwen. Op de lagere gedeeltes moeten we kijken hoe we gestructureerd water door huizen heen kunnen laten. Het zal veel meer bouwen op maat zijn.’ Hoe dit precies eruit gaat zien, is nog niet duidelijk. Het is een leerproces, volgens Timmermans. ‘In Arnhem hebben we een keer drijvende hoogbouw bedacht zonder te weten of dat kon. Je hebt tijd nodig om te ontdekken. Je moet in elk geval niet steeds hetzelfde doen.’ De meeste deelnemers zien het water niet als bedreiging, blijkt uit een rondvraag. Ze zien mogelijkheden met drijvend wonen en op palen. ‘Mooi wonen is haalbaar, mits het water onder controle is,’ zegt iemand. Een ander geeft aan dat niet bouwen in de delta zijn voorkeur heeft. ‘Ik ben voor meer woningbouw op de stuwwal. Ook omdat anders de uniciteit van de nieuwe metropoolkern teloorgaat.’ Er ontstaat nog een korte discussie over betaalbaarheid. De nieuwe omgang met water kan veel gaan kosten, maar als je niets doet is de schade nog groter, zo klinkt het. Verder komt er nog een vraag over wat buurlanden voor ons kunnen betekenen. ‘In Duitsland zouden ze water in heuvels kunnen vasthouden’, stelt Timmermans, ‘maar we kunnen er niet vanuit gaan dat dit gebeurt.’ De onderzoeker is enthousiast over de inbreng van de groep. Hij vindt dat iedereen moet kunnen meepraten over toekomstbeleid. ‘Soms zeggen mensen dat ze er niets vanaf weten en daarom niet mee willen praten, maar een bestuurder heeft vaak ook geen kennis.’
Schrijfworkshop
De expeditie op de fiets eindigt aan de oostelijke zijde van het stadseiland. Op een stukje grasland geeft schrijver Laurens van de Linde, uitgenodigd door literatuurorganisatie Wintertuin, een korte workshop. Na de ruimtelijke relatie met water gaat het nu om de persoonlijke relatie met water. Eerst vertelt Van de Linde over een vijver in de buurt waar hij woont. Tijdens een hete zomer werd die vijver helemaal groen en kwamen er bordjes te staan dat het water gevaarlijk was. Later zag hij hoe medewerkers van de gemeente met een groot net dode vissen en eenden uit het water schepten. Zo stond hij oog in oog met de gevolgen van klimaatverandering tijdens zijn dagelijkse wandeling naar de supermarkt. Ook refereert Van de Linde aan een gletsjer in IJsland die in 2014 werd doodverklaard. Een paar jaar later werd er een rouwprocessie gehouden naar de top van de gletsjer en een plakkaatje geïnstalleerd. ‘Ik vind het mooi als je aan zoiets woorden kunt geven, het gevoel kunt delen. Dat je iets verliest, maar niet vergeet.’ De deelnemers krijgen de opdracht om een brief te schrijven aan de toekomst met een dierbare herinnering. In stilte werken ze aan een tekst. ‘Ik voel me rijk’, vertelt een van de deelnemers als de pennen zijn neergelegd. ‘Ik heb water, elektriciteit, veiligheid. Ik besef dat anderen dat niet hebben. Voor de toekomst moeten we dat meer bij elkaar brengen.’ Iemand anders vertelt dat ze vroeger aan een andere rivier woonde, en nu aan de Waal. ‘Ik hoop dat de rivier een vriend blijft.’ Weer een ander zegt: ‘Water is in beweging en wij moeten ook gaan bewegen.’ Een van de deelnemers ziet mogelijkheden voor de toekomst met een combinatie van ruimte geven aan het water en indamming. ‘Ook waar je bouwt en waar je recreëert.’ De brieven zijn op biologisch oplosbaar papier geschreven. De deelnemers vouwen bootjes van het papier en laten ze te water. Al heel snel lossen de brieven op en worden daarmee één met het water. Een passend einde van de expeditie.
Over deze expeditie
Het programma Rivierdelta van de toekomst was een samenwerking van ACN met Wintertuin en onderdeel van MooiNL x CoLa, een project van verschillende Nederlandse architectuurcentra en Ministerie Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK). In dit project worden de handreikingen van MooiNL besproken met lokale bewoners, uit nieuwsgierigheid naar hun wensen in relatie tot prangende ruimtelijke uitdagingen. Tijdens deze expeditie werd ingegaan op de handreiking ‘Groen en gezond leven in de stad’, in het bijzonder de relatie tussen water en wonen. We haalden op hoe lokale bewoners zichzelf zien wonen in relatie tot de rivier de Waal en hoe wordt aangekeken tegen het idee bodem en water sturend. Ook luisterden we tijdens de expeditie naar het verhaal van Salah, die moest vluchten uit Somalië door de impact van overstromingen en droogte op zijn leven.
Illustratie: Jos Lenkens
De rondleiders
Wim Timmermans is onderzoeker stedelijke klimaatadaptatie aan Wageningen University & Research en specialist in de wisselwerking tussen steden, groen, water en klimaatverandering. Laurens van de Linde maakt werk dat speculatief en onderzoekend van aard is, zowel wat de inhoud betreft als de vorm. Hij publiceerde in VOX, op De Optimist en in de literaire podcast ondercast, en trad op tijdens onder meer het Valkhof festival, in Doornroosje als voorprogramma van Lucky Fonz III en Geen Daden Maar Woorden.
Foto: Jan Daanen
Dit programma is een samenwerking met Wintertuin en onderdeel van MooiNL x CoLa, een project van verschillende Nederlandse architectuurcentra en Ministerie Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK). In dit project worden de handreikingen van MooiNL besproken met lokale bewoners, uit nieuwsgierigheid naar jouw wensen in relatie tot prangende ruimtelijke uitdagingen.
De eerste bevindingen worden besproken op donderdagmiddag 13 juni bij het Nieuwe Instituut in Rotterdam, met onder anderen Rijksbouwmeester Francesco Veenstra, Youssef Louakili Ministerie OCW), Gido ten Dolle (Ministerie BZK) en Marian Stuiver (Wageningen University & Research). Deelname is gratis, aanmelden voor deze kennisdag in Rotterdam kan via deze link.
Comments