Plantengids voor dichtbebouwd Nijmegen
Nijmegen heeft net als veel andere steden grote behoefte aan vergroening, verkoeling en meer biodiversiteit. De ambitie van veel steden om binnenstedelijk verder te groeien maakt de ruimte daarvoor steeds schaarser en verandert tegelijkertijd de condities waarin planten moeten leven: in drukke gebieden, op hoogte, tegen verticale wanden en in beperkte ruimte op plekken waar het steeds heter wordt.
In deze plantengids presenteren we 32 soorten binnen zeven categorieën die floreren in een dicht bebouwd Nijmegen en het tot aangename plek maken: luchtkoelers, downtowners, hoogteminnenden, muurplanten, onthaasters, zonaanbidders en bodemreinigers. Ze zorgen voor verkoeling in je tuin of op straat, beheren het water in de bodem, laten je onthaasten in de luwte van de gejaagde stad, gedijen goed op hoge daken of balkons en groeien op drukke openbare plekken of tegen de muren je woning. Deze gids biedt inspiratie voor het verder vergroenen van een dichtbebouwd Nijmegen, met planten die vandaag al aangeplant kunnen worden door groenbeheerders in publieke parken, perken en plantsoenen, of door bewoners op, aan of naast het eigen huis.
Helvetica Light is an easy-to-read font, with tall and narrow letters, that works well on almost every site.
In een stad die binnen zijn eigen grenzen groeit wordt de beschikbare ruimte efficiënt benut en is er meer ruimte voor hoogbouw. Als we verticale muuroppervlakten meerekenen in de beschikbare ruimte voor groen komt er juist méér ruimte vrij voor planten. Muurplanten benutten dit voordeel en verzachten de harde stenen van de stad met hun mooie groene aanblik. Ze zijn ruimte-efficiënt en doen geen beroep op schaars grondoppervlak. Levende groene muren leveren de stad veel op: ze verbeteren de luchtkwaliteit, verlagen energiekosten en zijn natuurlijke geluiddempers, waardoor het geluidsniveau op drukke plekken een stuk aangenamer wordt.
Tot planten in deze categorie behoren Kamperfoelie (Lonicera), Klimop (Hedera helix), Muurfijnstraal (Erigeron karvinskianus), Muurvaren (Asplenium ruta-muraria), Muurleeuwenbek (Cymbalaria muralis), Rode spoorbloem (Centranthus ruber) en Vlinderstruik (Buddleja davidii). Van deze laatste soort worden de bloemen – de naam zegt het al – veel bezocht door vlinders.
Per categorie vind je voorbeelden van planten die zijn geselecteerd op basis van het urbane klimaat, de lokale bodemsamenstelling en de grote rivieren in de Groene Metropoolregio Arnhem-Nijmegen, met zijn karakteristieke stroomdalflora. We stellen met name inheemse plantensoorten voor en af en toe exoten, omdat de condities voor soorten van buiten door klimaatverandering soms uitermate gunstig zijn. Ook duiken we onder het maaiveld met deze plantengids: we laten zien wat een gezonde bodem nodig heeft, omdat de bovengrond alleen kan floreren dankzij een rijk bodemleven.
Gezonde bodem
Flora kan niet zonder fauna. Niet alleen bovengrondse insecten zoals bijen en lieveheersbeestjes zijn van levensbelang voor planten: het onzichtbare bodemleven speelt een essentiële rol in hun voedselvoorziening. De bodem in de stad wordt echter regelmatig omgespit, uitgegraven en aangestampt, en ligt vol infrastructuur voor water(afvoer), verwarming, elektriciteit, tv en internet. Kabels, leidingen, rioolbuizen, hemelwaterafvoer, funderingen, heipalen, parkeerkelders en grondwarmtepompen maken zo van de stedelijke bodem een wirwar van draden, buizen en beton.
Deze ‘wortels’ van gebouwen lopen door op de achterzijde van de plantengids en maken zichtbaar hoe de stad ondergronds verstrengeld is geraakt met de bodem. Daardoor is er steeds minder ruimte voor dieren en insecten, zoals regenwormen, kevers en egels, worden ecosysteemdiensten geblokkeerd en wordt een goede waterinfiltratie belemmerd. Het is dus van groot belang voor stadsnatuur dat we goed omgaan met de bodem, op plekken waar daar ruimte voor is in de dichtbebouwde stad.
Niets doen
Een gezonde bodem is gelijk aan de afwezigheid van verontreiniging en intensieve bodembewerking. Eigenlijk is de grond met rust laten het beste: de kunst van het niets doen. De bodem van je eigen tuin en het openbare groen in de stad zijn gebaat bij zo min mogelijk spitten en schoffelen en de afwezigheid van pesticiden en verontreiniging - wat niet alleen voor bodemdieren funest is, maar ook voor schimmels. Ook is het belangrijk dat de bodem vochtig blijft. Wat daarbij helpt is het verwijderen van zoveel mogelijk tegels en het afkoppelen van de regenpijp, zodat regenwater in de bodem verdwijnt en niet in het riool. Bodemdieren zoals egels, mollen en padden vinden het fijn als je schutting vijftien centimeter van de grond staat, zodat ze er onderdoor kunnen.
Een van de belangrijkste functies van bodemorganismen – in het bijzonder bacteriën, algen en schimmels – is de afbraak van organische materialen. Ze voeden zich met dood plantenmateriaal, bladafval en ander organisch afval en breken dit af in minerale verbindingen zoals nitraat en koolstofdioxide, ook wel mineralisatie genoemd. Netwerken van schimmels zorgen dat deze belangrijke voedingsstoffen bij planten terecht komen op het moment dat ze erom vragen.
Mineralisatie maakt de bodem vruchtbaar en is ook voor het stedelijke ecosystemen een van de belangrijkste voedselbronnen voor bovengrondse flora.
Regeneratieve bodem
Voor een goede omgang met de bodem in de stad kunnen we putten uit de kennis van regeneratieve landbouw: een manier om land te bewerken waardoor waarde wordt toegevoegd aan de bodem, in plaats van er aan onttrokken. Regeneratieve boerderijen creëren levende bodem, vangen CO2 af in plaats van het uit te stoten, vermeerderen biodiversiteit, zijn circulair en gebruiken uitsluitend regenwater om het land te besproeien. Insecten, vogels, vleermuizen en andere wilde dieren kunnen er leven en nestelen zonder verjaagd of bestreden te worden.
No dig-city
Voor het bewerken van het land omarmen regeneratieve boerderijen de no dig-methode zoals bedacht door tuinder Charles Dowding. Simpel gezegd behelst dat het verbouwen van gewassen zonder de bodem te ploegen, schoffelen of om te spitten. Dat is beter voor het bodemleven en houdt koolstof vast in de grond. Schimmels vormen in de bodem een netwerk van schimmeldraden die vervlochten zijn met wortels van planten. Via dit netwerk wisselen ze voedingsstoffen uit met planten zoals fosfaat en magnesium. Door het hanteren van een no dig-beleid blijft dit netwerk intact. Maar dat is niet het enige voordeel: het zorgt ook voor meer koolstofopslag, betere waterberging in de bodem en het kost je minder werk.
De no dig-methode kan van grote waarde zijn voor stadsflora. Laat de bodem van parken, perkjes, borders, groenstroken, wadi’s, bermen, maar ook de eigen achtertuin zoveel mogelijk ongemoeid en graaf straat en stoep zo min mogelijk open. Zo krijgen bodemleven en waardevolle schimmelnetwerken de ruimte om planten en bomen te voorzien van waardevolle voedingsstoffen.
Ecosysteemdiensten
De bodem voorziet de stad, net als alle plantensoorten op de voorzijde van deze gids, van belangrijke ecosysteemdiensten – diensten die door een gezond ecosysteem aan mensen worden voorzien. Zo is de ondergrond letterlijk en figuurlijk een drager voor ons bestaan. De bodem draagt zorg voor wateropslag- en zuivering, voedingsstoffen voor flora- en fauna, isolatie en koeling. De wortels van planten voorkomen op hun beurt bodemerosie. Stedelijke ecosysteemdiensten zijn een-op-een afhankelijk van een gezond bodemleven.
Onttrokken aan het menselijk oog herbergt de intrigerende wereld onder onze voeten een rijke verzameling aan levensvormen. In de illustratie zijn functies de ze vervullen binnen het stedelijk ecosysteem verbeeld.
Plantengids voor dichtbebouwd Nijmegen is onderdeel van het jaarthema 'New Dawn: krimpen voor de groeiende stad'. Daarin onderzoekt ACN hoe Nijmegen kan groeien met vijftienduizend nieuwe woningen door te krimpen waar nodig. We bespreken de gevolgen van binnenstedelijk verdichten en zoeken naar kansen voor een gezonde stad die zijn impact op de directe en indirecte leefomgeving tot een minimum beperkt, of er juist nieuwe waarde aan toevoegt. Aan de hand van opvattingen over degrowth, oftewel krimpen, groen groeien en circulariteit zoeken we naar ruimtelijke oplossingen voor de klimaatcrisis, op weg naar een stad die snoeit, groeit en bloeit.
Klik op de afbeeldingen hieronder voor een PDF-versie van de plantengids:
© 2023, Plantengids voor dichtbebouwd Nijmegen is een uitgave van Architectuurcentrum Nijmegen (ACN).
Deze opgave werd mede mogelijk gemaakt door Stimuleringsfonds Creatieve Industrie, gemeente Nijmegen en alle (hoofd)sponsoren en donateurs van ACN.
Tekst en redactie I Projectbureau ACN
Illustratie: Emma Ringelding
Ontwerp: studio another day
Druk: Zwaan Lenoir
Met dank Barbara Gravendeel (Naturalis & Radboud Universiteit), Henk Siepel (Radboud Universiteit), Sascha van der Meer (FLORON) en Joep van Belkom en Ingrid van de Vossenberg (gemeente Nijmegen).
Haal gratis een gedrukt exemplaar van deze gids bij een van de 21 wijkcentra in Nijmegen, of op een van deze plekken:
- de Bastei
- CityStore Nijmegen
- Festivalhuis
- Plantenwinkel ’t Stekje
- Decora Bloemdecoraties
- Krayenhoff bloemen